Decorative Scales of Justice in the Courtroom
W ocenie Sądu Najwyższego nie można różnicować odpowiedzialności szpitala w zależności od tego, czy została w nim umieszczona osoba zdrowa, czy cierpiąca na schorzenia psychiczne wymagające hospitalizacji, i na takiej podstawie ustalać wysokość zadośćuczynienia.
Sąd okręgowy oddalił apelacje obu stron od powyższego wyroku. W opinii SO przy ocenie wysokości roszczenia należy brać pod uwagę, że pozwany może odpowiadać tylko „za skutki ograniczone do konsekwencji niezachowania trybu przyjęcia” oraz uwzględnić fakt, że powód w chwili przyjęcia do szpitala znajdował się w maniakalnej fazie choroby i że podczas pobytu w szpitalu był poddany prawidłowemu leczeniu, a jego stan zdrowia uległ poprawie.
Sąd okręgowy podkreślił, iż „inna winna być odpowiedzialność za umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym osoby zdrowej, a inaczej jest w przypadku, kiedy wiadomo, że osoba cierpi na określone schorzenia psychiczne wymagające hospitalizacji, jak to było w niniejszym stanie faktycznym”. Powodowi, który z tego tytułu wnosił o zasądzenie 40 tysięcy zł, należy się zadośćuczynienie za szkodę moralną w kwocie 10 tysięcy zł, odpowiedniej „do stanu przeżyć powoda i cierpień jakich zaznał”.
SN podkreślił, że przyjęcie do szpitala psychiatrycznego bez zgody zainteresowanego jest równoznaczne z pozbawieniem wolności w rozumieniu art. 445 § 2 k.c. i art. 5 ust. 1 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).
Wydane na podstawie art. 25 ustawy z 19 sierpnia 1994 roku o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2011 r. Nr 231 poz. 1375 z późn. zm.) postanowienie sądu opiekuńczego jest orzeczeniem sądu właściwego do rozpatrzenia zgodności wymagań procesowych i materialnych, niezbędnych do ustalenia legalności pozbawienia wolności powoda. Stwierdzenie przez ten sąd, że brak było podstaw prawnych do przyjęcia powoda do szpitala bez jego zgody, przesądza o bezprawności działania pozwanego.
Podobną sprawę rozpatrywał Europejski Trybunał Praw Człowieka (wyrok ETPCz z 28 maja 2013 roku, ze skargi nr 53315/09 Baran przeciwko Polsce).
W kwestii wysokości zadośćuczynienia przyznanego powodowi SN stwierdził, że przepis art. 445 k.c. nie rozstrzyga samodzielnie o przesłankach, od których zależy określenie „odpowiedniej” kwoty zadośćuczynienia; czynniki istotne zostały wypracowane w judykaturze, co jednak, z powodu nielicznych judykatów, nie dotyczy krzywdy wynikającej z pozbawienia wolności.
Przydatne mogą być ogólne wskazówki wypracowane na tle art. 445 § 1 k.c., w szczególności dotyczące kompensacyjnej funkcji zadośćuczynienia oraz powinności uwzględniania całokształtu okoliczności, w tym rodzaju naruszonego dobra, rozmiaru doznanych cierpień, ich intensywności, czasu trwania lub nieodwracalnego charakteru, ocenianych na podstawie kryteriów zobiektywizowanych i sprawdzalnych, lecz obejmujących także czynniki indywidualizujące dany przypadek.
Skarżący oparł zarzut błędnej oceny „odpowiedniego” zadośćuczynienia na wadliwym przyjęciu przez sąd okręgowy, że odpowiedzialność za umieszczenie w szpitalu osoby zdrowej powinna być „inna” niż w przypadku osoby, o której jest wiadomo, iż cierpi na schorzenia psychiczne wymagające hospitalizacji.
SN rozstrzygnął, że zarzut ten jest uzasadniony, a teza przyjęta przez sąd – fałszywa. Zastosowanie takiego kryterium nie daje się pogodzić z obowiązkiem równego traktowania i jest szczególnie rażące w sytuacji, w której sąd nie wyjaśnił, jakie względy racjonalności, proporcjonalności i sprawiedliwości skłoniły go do tego rodzaju rozróżnienia. W tym zakresie podstawa naruszenia art. 445 § 2 k.c. jest niewątpliwie uzasadniona, tym bardziej, że z motywów zaskarżonego wyroku wynika, iż to błędne stanowisko sądu miało istotny wpływ na określenie „odpowiedniej” sumy zadośćuczynienia.